İkinci Dünya Savaşı'nın sona ermesinden bu yana, dünyanın politik yapısı ayrı bir şekil kazanmıştır. Almanya'nın yenilgisinden sonra yoğunlaşan Sovyetler Birliği'nin askeri ve politik gücü ve Doğu Avrupa'daki komünist yanlısı ülkelerin ortaya çıkması, dünyada iki kutupsal politik kutup oluşumu ile sonuçlandı. Avrupa iki askeri kampa bölündü. Batı demokrasisi ülkelerinin sınırları nihayetinde yeni bir askeri-politik blok olan NATO sınırlarına dönüştürüldü. Birleşik Devletler ve Büyük Britanya’nın savaş sonrası stratejisi, komünist ideolojinin genişlemesine karşı koymayı ve SSCB’nin dünya sahnesinde askeri ve politik etkisinin sınırlandırılmasını açıkça hedefliyordu.
NATO’nun savunması, önümüzdeki yıllarda dünyada ortaya çıkan soğuk savaşın temel taşı haline geldi. SSCB'nin çöküşüyle birlikte, blok yalnızca alaka düzeyini kaybetmekle kalmadı, aksine, doğuya doğru genişlemeye ve eski Sovyetler Birliği ülkelerinin topraklarındaki etki alanını arttırmaya başladı.
İlk olarak, Avrupa'da Büyük Britanya himayesinde, Belçika, Büyük Britanya, Lüksemburg ve Hollanda'yı içeren Brüksel Anlaşması adı altında kuruldu. Biraz sonra, Brüksel Belgesi'nin askeri-politik platformu temelinde, yeni bir askeri-siyasi ittifak kuruldu. Nisan 1949’da NATO’nun yaratılması gerçek şeklini aldı. Yeni güvenlik örgütünün kurucuları İzlanda, Kanada ve ABD de dahil olmak üzere 12 Batı Avrupa ülkesiydi.
Kuzey Atlantik İttifakı'nın yarattığı hedefler
Başlangıçta, yeni askeri-politik blok, Batı Avrupa'da ve Kuzey Atlantik bölgesinde toplu güvenliği sağlayabilen bir savunma önlemi olarak tasarlandı. Bu sadece yeni bloğun organizasyon yapısında değil, adına da izlenir. NATO’nun kısaltması (NATO) kelimenin tam anlamıyla İngilizce’den çevrilmiş olan Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü anlamına gelmektedir.
Yeni Örgütlenme Şartının asıl amacının, ittifaktaki her üye ülkeyi dış düşmandan agresif saldırılara karşı korumak olduğu gerçeğine rağmen, yeni oluşturulan örgütün amaçları farklıydı. Almanya'ya karşı kazanılan zaferin ardından dünya genelinde Sovyetler Birliği'nin artan saygınlığı, Batı Avrupa ülkelerinin hükümetlerini SSCB'nin askeri ve politik etkisinin yayılmasına karşı kolektif savunma yöntemleri ve araçları aramaya zorladı. NATO’nun gelecekteki şekli olan bloğun yapısının, ortak Batı Avrupa’nın kültürel, sosyal ve ekonomik değerlerini peşinde koşan ülkelerin gönüllü olarak birleşmesini anlaması gerekiyordu.
Bir askeri savunma birliğinin kurulmasına yol açan iyi niyetler ustalıkla savaşın sona ermesinden sonra ülkelerdeki askeri birliklerin meşruiyetini resmileştirme isteğini ustalıkla ABD ve İngiltere’nin askeri ve politik çevrelerinin arzusunu maskelemektedir. Batı Almanya'daki Müttefik birliklerinin İtalya ve Norveç topraklarındaki yerleri NATO'nun kaleleri olacaktı. Zamanla, ittifak üyesi ülkelerin her birinin topraklarında havadan, deniz ve ordu üsleri kuruldu. Askeri üslerin sayısı ve düzenli olarak yapılan NATO tatbikatları, Baltık ve Karadeniz havzalarında Avrupa tiyatrosunda Müttefik askeri oluşumların askeri gruplandırılması için uygun operasyonel ve taktik bir durum sağlamaktı.
Eğitimli bir askeri savunma ittifakının ana politik çizgisinin çekirdeğinde, etki alanını genişletmek için herhangi bir fırsat kullanılması. Uzak Kuzey ve Güney'de, Karadeniz bölgesinde, Sovyetler Birliği'nin müttefikleri batı sınırlarının tamamı boyunca askeri üslerin kurulması, bloğun genişlediğinin doğrudan kanıtıydı. NATO’nun 1970’lerin ortalarındaki uygulama planları, bloğun askeri komutasının ATS ve SSCB ülkeleri etrafında askeri gergi kayışları oluşturma arzusunu ortaya koydu. Bloğun bölgesel emirlerinin yetkisi altındaki askeri üslerde, ortak güç birlikleri mevcuttu, hava birimleri ve nükleer füze tesisleri konuşlandırıldı.
Askeri birliğin organizasyon yapısı
Başlangıçta, askeri-politik blok, bir zamanlar Hitler’in genişlemesine karşı örgütlü direniş merkezi olan veya bir zamanlar Alman askerlerinin işgal ettiği toprakları olan 9 Batı Avrupa ülkesinden oluşuyordu. İngiltere ve Fransa'nın kazanan ülkeleri ittifakın katılımcıları oldu. Bunlara Belçika, Hollanda, Lüksemburg, Danimarka, Norveç, İzlanda, İtalya ve Portekiz katıldı. Yeni askeri savunma yapısının politik ağırlığı, birlikleri Batı Almanya ve İtalya’da bulunan ABD ve Kanada’nın katılımıyla arttı.
NATO’nun merkezi Brüksel’deydi. Belçika'nın başkenti, Kuzey Atlantik bloğunun ana merkezi olarak tesadüfen seçilmedi. Bu, Belçika'nın uygun coğrafi konumu ve bu ülkenin yeni bir organizasyon yaratmadaki aktif katılımı ile kolaylaştırılmıştır. Yeni savunma ittifakının ana askeri gücü, Avrupa kıtasındaki Amerikan, İngiliz ve Kanadalı birliklerdir. Müttefik ordu birimleri ve hava üsleri İzlanda ve Norveç'te bulunuyordu. Portekiz topraklarında, Belçika, Hollanda ve İtalya, havacılık ve deniz kuvvetlerine dayanarak, muzaffer ülkelerin ordularının bir araya geldiği sınırlardaydı. NATO'nun askeri bloğa katılan ülkelerin ordusunun, hava kuvvetlerinin ve deniz kuvvetlerinin katıldığı düzenli bir şekilde NATO tatbikatları yapıldı. Tatbikatın amacı, operasyonel taktiksel hedeflere ulaşmak için silahlı kuvvetlerin farklı askeri-yapısal örgütlenme ile etkileşimlerini araştırmaktı.
Müttefik devletlerin topraklarında bulunan birleşik bir askeri birlik olan NATO ordusu, ittifak üyesi ülkelerin kolektif güvenliğini sağlama aracı olacaktı. Orta Avrupa'daki ana grev kuvveti başlangıçta Amerikan ve İngiliz seferi kuvvetlerine aitti. Daha sonra Federal Almanya Cumhuriyeti bloğuna girdiğinde, Bundeswehr ordusu bir vurmalı çalgının rolünü oynamaya başladı. Güney kanadında, ittifak savunmasının ana yükü, Kuzey Atlantik İttifakı'nın tüm ülkeleri arasında en fazla olanı Türk ordusu tarafından yapıldı.
Bugün örgütün birleşik silahlı kuvvetleri arasında NATO ülkelerini temsil eden ordu, hava kuvvetleri ve deniz birimleri yer alıyor. Bugün itibariyle 29 ülke askeri-politik bloğun üyeleri arasında. Bloğun askeri yapısı, bütün üye devletler için NATO’nun askeri şekli, birleşik yönetim için ortak olarak birleştirilmiştir. Son verilere göre, NATO'nun toplam silahlı kuvvetlerinin sayısı 3 milyon 800 bin kişi. Askeri bileşenin iki ana kanadı var - Kuzey Avrupa Müttefik Kuvvetleri ve Güney Avrupa Müttefik Kuvvetleri.
NATO bloğunun merkezi Brüksel'de kalmaya devam ediyor, ancak buna ek olarak, Belçika Mons'ta konuşlandırılan askeri komuta da eklendi.
Doğu Avrupa ülkelerinde ve Almanya'nın Sovyet işgal bölgesi bölgesinde Sovyet birlikleri sayısındaki artış, Yunanistan'da komünist yanlı güçlerin etkisinin baskılanmasının nedeni askeri-politik ittifakın daha da genişlemesinin sebebiydi. 1952’de Yunanistan’ı önce Türkiye takip etti, NATO’nun Karadeniz’deki varlığını güçlendiren örgütün üyesi oldu. Bu, Kuzey Atlantik bloğunun doğuya ilk genişleme dönemiydi. Batı ülkelerinin askeri savunma birliğinin varlığının gerçek hedeflerini belirlemeye çalışırken, 1954'te Sovyetler Birliği kuruma üyelik başvurusunda bulundu. Ülkenin en yüksek siyasi liderliğine göre, evrensel kolektif güvenlik sistemine katılmak doğal bir arzu oldu. SSCB'nin krizi oldukça politik olarak kabul edilebilir, çünkü SSCB'den gelen tehdidin Kuzey Atlantik İttifakı'nın organizasyonunun bel kemiği olarak görüldüğü açıktı.
Batı Savunma İttifakının ikinci genişlemesi, Federal Almanya Cumhuriyeti’nin NATO’ya girmesiyle ilişkiliydi. Federal Almanya Cumhuriyeti topraklarında bulunan Amerikan ve İngiliz birliklerinin askeri birlikleri, zamanla karadaki Kuzey Atlantik bloğunun ana vurucu gücü haline gelen Bundeswehr'in askeri birimleri tarafından güçlendirildi. Avrupa kıtasında hızla değişen askeri-politik duruma karşı bir ağırlık olarak, Sovyetler Birliği ve Doğu Avrupa müttefikleri kendi savunma örgütlerini örgütlediler. 1955’te NATO, gerçek düşmanıyla (GDR, Polonya, Macaristan, Çekoslovakya, Romanya, Arnavutluk ve Bulgaristan’ın silahlı kuvvetlerini içeren Varşova Paktı ülkeleri Örgütü) karşı karşıya gelmeye başladı. Bugün bu ülkelerin hepsi bir NATO askeri ittifakı üyesidir.
Brüksel’de NATO’nun karargahında, İttifak’ın o zamanki yönetim organları, bir kolektif organ olan Askeri Planlama Komitesine eklendi. Üyeliği NATO bloğuna katılan ülkelerin savunma bakanlarını da içeriyordu. Bloğun yeni üyelerin ilgisini çekerek sürekli genişleme arzusuna rağmen, organizasyon tarihinde bloğu terk eden ülkelerle ilgili bazı anlar var. Böylece 1966'da Fransa, bloğun askeri bileşenini terk etti, siyasi bir katılımcı olarak kaldı. Buna rağmen, Fransa topraklarında NATO tatbikatları yaparak örgütün askeri yapısında aktif rol aldı.
Bloğun etki alanının yoğun genişlemesi Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra başladı. 1992 yılının başlarında, Brüksel'deki NATO karargahında yeni bir İttifak genişleme stratejisi açıklandı. Sovyetler Birliği'nin eski cumhuriyetleri olan Letonya, Litvanya ve Estonya’ya katılım, Batı savunma ittifakının Doğu’ya yeni genişlemesinin ilk aşaması oldu. Bugüne kadar, Kuzey Atlantik İttifakının teşviki, eski Yugoslavya bölgesinde oluşturulan katılımcı ülkelerin sayısının dahil edilmesinden kaynaklanıyor.
